Reflectie, dat is iets verzonnen door docenten om studenten te pesten zo denk ik dat studenten weleens denken. Ik kwam erop om er eens een artikel/web pagina’s van te maken door een vriendelijke collega die enthousiast was over deze website en me als tip gaf ook nog aandacht een het onderwerp Reflectie te geven. Goede tip, leuke collega, dus ik schoot in actie. Lees hieronder!

Korte versie van dit artikel

• Reflecteren is goedkoop: wat je al leerde zet je in om iets nieuws te leren. Dus geen nieuwe boeken kopen of lezen, geen collega’s volgen, ergens in op een stoeltje zitten. Niets van dat alles. Gewoon kop thee, benen hoog. Schriftje in de buurt.
• Reflecteren kan overal, altijd, alleen en met anderen, hoe gemakkelijk en efficiënt!
• Er tegen vechten maakt het saai, het leven is het kort, dus maak het leuk. ‘Ze’, de docenten, vinden het belangrijk, dus waarom ertegen vechten, door het leuk te maken, gaat het gemakkelijker. Hoe maak je het leuk, gamificatie! Zie wat voorbeelden hieronder.
• Laat de problemen liggen, start met de sterkte punten. Zet uit je hoofd wat standaard is, dat het over problemen gaat of moet gaan. Uit het boek ‘Do what you do best, ditch the rest’ heb ik sterk gedacht dat waar je goed in bent, je moet blijven doen en nog meer, dat waar je slecht in bent, huur er iemand voor in, of negeer het. (vroeger moest je daar aan werken…. ik denk het leven is te kort, doe lekker eigenwijs) Heb je een negen gehaald moet je er op reflecteren… Ja doei!

Ik sluit graag aan bij het ‘gedachtegoed’ van de kennisgroep rond Karim en andere gedachtes en methodes. Hieronder een paar zaken om je snel op weg te helpen.

Wat is reflecteren dan?

Wat is het wel

Definitie

Reflectie is herinterpreteren van ervaring en kennis. Door het reflecteren wordt de ervaring geëvalueerd, geanalyseerd en in een nieuwe betekenisvolle context geplaatst.

Anders gezegd door Karim: ‘We reflecteren als we stilstaan bij een handeling, deze evalueren, en besluiten anders te handelen.’

Of ‘Reflectie is de motor van het leerproces.’

Of ‘Reflecteren is al denkend iets anders zien’

Wat is het niet? Het is niet beoordelend.

Evaluatie is beoordelend, Reflectie niet. Hierin kan het plezier zitten!

Vragen krijgen voelt vaak intimiderend. Altijd, zeker in Nederland, verwacht je daarna een opgeheven vingertje. ‘tut, tut, tut’… Het is soms moeilijk je voor te stellen dat er ook vragen zijn om juist wat op vakantie te gaan, zonder verplichtingen.

Dat is voor mijn het plezier van reflecteren.

De kennis kring schrijft verder over het verschil van evaluatie versus reflectie:

We onderscheiden reflectie van evaluatie: bij evaluatie wegen we af en beoordelen we ons handelen en dat van anderen, terwijl we bij reflectie dieper in de beteke- nis van het handelen zelf willen doordringen en tot een hoger niveau van abstractie willen komen. Er zit vaak een oordeel in evaluatie, met vragen als: Hoe ging het? Hoe voelde het? Wat had ik anders kunnen doen? Antwoorden op deze vragen zijn dan ook een afronding van het leerproces.

Bij reflectie worden echter vragen gesteld om de denk- en handelswijze te doorgronden, veranderingen aan te brengen en deze ook in te zetten bij een volgende actie. Reflectievragen zijn dan ook: Waarom ging het fout? Waarom werkt het nu opeens wel? Wat is mijn rol? Zijn wij goed bezig? Wie maakt de regels? Reflectie moet tijdens het leerproces plaatsvinden en kan zelfs als beginpunt genomen worden.

Waarom zou je Reflecteren doen, er tijd in steken?

De lesboekjes zeggen dan dat het gaat om te leren bewust bekwaam te handelen:

Weten wat je doet, hoe je het doet, waarom je het doet en wat de gevolgen van je handelen zijn.

Waar moet je mee beginnen?

Als je alles al hebt wat je wil hebben, hoef je niet te beginnen. Als er een gat zit tussen wat je wil en wat je hebt, is reflectie een goed stuk gereedschap. Want blijf je doen wat je altijd al deed, blijf je krijgen wat je altijd al kreeg zo is de tegeltjeswijsheid…..

De eerste stap is dus kijken: Wat wil ik? Hoe ziet de optimale toekomst eruit?

Waarop reflecteer je dan?

De drie M’s: Mezelf, Methode en Maatschappij

Korte versie: alleen reflecteren op jezelf ok, maar kan beter. Plus je wordt wat moe soms van dat navelstaren….. Dus Mezelf, je Methode en de Maatschappij, je omgeving waarin je jouw handelen doet en waar je effect wil krijgen. Effect als leuk werk doen, carriere maken etc.

Lange versie: Bron over de drie M’s: De kenniskring maakte een analyse van reflectie in 10 verschillende instituten van de Hogeschool van Amsterdam en kwam tot de conclusie dat er vooral wordt gereflecteerd op het eigen gedrag van de student. De studenten kijken aan het einde van een opdracht terug op hun aanpak, en de samenwerking met anderen in de projectgroep. Deze vorm van reflectie kan echter niet bijdragen tot het koppelen van praktijk en theorie, en zal de student niet bewuster maken van de gevolgen van zijn handelen. De kenniskring werkt dan ook met een bredere definitie van reflectie, en onderscheidt reflectie op drie verschillende gebieden: reflectie op mezelf, op de methode en op de maatschappij.

Dingetje 1. Reflecteren op Mezelf.

Waarom dit doen? Als je denkt een hamer of zaag te zijn en je jezelf aanbiedt bij de timmerman en die zegt dat je een verfkwast bent, zat je verkeerd. Weinig kans op werk of promotie….. Jezelf kennen is belangrijk en reflectie op je handelen helpt jezelf kennen. Je zal je verbazen over welke handelingen je doet, waarvan je later denkt dat die eigenlijk niet bij je passen.

Wellicht herken je iets? Je doet vriendelijk naar iedereen, maar eigenlijk is dat je onderworpen gedrag en eigenlijk ben er erg trots op jezelf. Maar dat blijkt niet….

Wat vraag je je af?

• Hoe verhoudt jouw idealen zich met de realiteit om je heen?
• Hoe leerde je en wat ga je in de toekomst ander aanpakken en waarom?
• Welke acties van je gaven welk resultaat en wat dacht je daarvan?
• Waar lagen je ambities ook weer, en liggen die daar nog steeds?
• Wat doe ik dat maakt dat mijn omgeving/manager niet mijn advies opvolgt?
• Welke houding van me heeft ertoe geleid dat ik die taak niet kreeg?
• Wat waren de tips en tops van mijn vorige examen.
• Vorige keer werd ik enthousiast over dit, waarom nu niet?
• Als ik goed plan, haal ik een voldoende, welke positieve punten haal ik daaruit zodat ik de volgende keer weer een planning ga maken?

Dan vroeg ik me dat af, en nu?

Met een beetje kans, gaven je antwoorden een gat weer tussen wat je nu doet, je handelen nu, en hun effect. En had dat vaak het effect dat je wilde, soms niet. Of misschien ging alles altijd goed, dan heb je vast al een Porsche voor de deur en een landhuis op Barbedos…. Maar mocht dat nog niet het geval zijn, heb je nu vastgesteld welke sprong/acties je moet doen om je vorige handelen wat aan te passen, zodat je wel het effect behaald.

Kerndoelen: Jezelf objectief inschatten, je handelingen, hun effecten en welke bijsturing slim is te doen.

Dingetje 2. Reflecteren op de Methode.

Waarom dit te doen? Een verfkwast moet je met een bepaalde methode hanteren. Dippen in de verfpot, smeren op de muur en niet her en der, dan schoonmaken in water. Deze methode leerde je van iemand. Zelf verbeterde je die methode door niet schoon te maken in water, maar kwast weg te gooien en steeds nieuwe te kopen.

Of later dacht je het met een verfroller te doen, en leerde je een andere tool en andere methode.

Zo gaat het ook met je vaardigheid iets te verkopen, je vaardigheid een kosten en baten analyse op te stellen, een stakeholder analyse te maken, gelijk te krijgen.

Wat vraag je je af?

• Vindt ik deze methode van handelen leuk.
• Kan ik kiezen uit andere methodes om hetzelfde werk te doen, hetzelfde effect te bereiken (verf kwasten of verfspuiten)

Dan vroeg ik me dat af, en nu?

Pas je een andere methode toe en kijkt of je die a) leuker vindt om toe te passen en als dat het geval is, dan gaat het werk sneller, want leuker of b) efficiënter is en als dat het geval is, dan bespaar je tijd, kan je langer aan het strand zitten.

Dingetje 3. Reflecteren op de Maatschappij

Waarom dit te doen? op de maatschappij reflecteren klinkt wat zwaar wellicht, laten we beginnen met je omgeving. Je leeft niet op een onbewoond eiland, daar moest je alles zelf doen, nu heb je mensen om je heen die dingen doen. Voor je, tegen je, met je. Dus je bent verplicht een rol te nemen. Welke is dat?

Wat vraag ik me af?

• Neem ik de verantwoordelijkheid voor mijn acties?
• Creëer ik waarde of verminder ik die?
• Werk ik aan People, Planet of Profit of alle drie?
• Is mijn handelen in de normen die ik heb. Moraal en fatsoen?
•  

Dan vroeg ik me dat af, en nu?

Ben je bezig een ‘waardevolle en gewaardeerde aardbewoner’ te worden. De aarde en de mensen, dieren, planten en ideeën in die wereld gaan je dankbaar zijn en graag met je werken. (sorry beetje halleluja verhaal. Maar wel waar)

Reflectie Niveaus

Korte versie: We blijven vaak in algemeenheden. Breng eens drie niveaus aan.

Lange versie: lees het artikel dat je hier zal vinden.

Reflectieniveaus

Niveau 1:

Wat is mijn gedrag? Wat is de methode? Wat zijn de regels?

Niveau 2:

Hoe moet ik mij gedragen als beroepsbeoefenaar? Hoe gebruik ik deze methode?

Hoe pas ik de regels toe?

Niveau 3:

Waarom moet ik mij zo gedragen als beroepsbeoefenaar? Waarom is de methode zo?

Waarom zijn de regels zoals ze zijn?

Of een andere indeling van Grimmett:

• Technologisch
• Situationeel
• Bewust
• Taalkundig

En nu praktische, hoe en waar doe ik Reflectie?

Gebruik een methode om creatief te worden. Je zou denken met een leeg blad en een kop thee. Die thee die klopt, dat leeg blad niet helemaal. Een leeg blad schrikt af, de paradox is dat je meen vaste structuur je meer creativiteit krijgt. Na jaren een reclamebureau runnen en opdrachten aan geven weet ik dat erg goed. Tegen een copywriter zeggen ‘doe iets’ werkt vaak verlammend. Zo ook bij reflectie. Dus kies een methode om in te werken. Dat kan een STARR zijn (iets afgezaagd…) of een xyz, zie de lijst met methode suggesties.

Gebruik een methode om geen tijd te verspillen. De tijd die een docent of coach heeft is vaak beperkt of kost je veel geld. Dus in de plaats van vrijelijk wat in de lucht kletsen, dan je beter een geul van gedachtes volgen zou ik denken. Plus je had al een hekel aan ongestructureerd praten over ‘hoe voel je je nu..’.

En hoe laat ik zien dat ik Reflectie gedaan heb?

Als je reflecteert volg je en maak je een denkpad. Een logische opbouw van de reflectie en ontwikkeling daarna.

Student: De verfkwast verfde ok. Maar er kwam veel verf op de grond. In de reflectie stelde ik dat vast en stelde vast dat dit niet was wat ik wou. Ik wenste snel klaar te zijn. Als actie op mijn reflectie heb ik besloten voortaan een zeil op de grond te leggen. Docent: ok, ik kan je denkpad volgen. Heb je hier een methode voor gebruikt om dit denkpad te maken? Student: nee. Docent: dat is ok. Of Student: ja, ik volgde de STARRT methode. Docent: ok.

Wat reflectie van Rudolph persoonlijk

Reflecteren beter met mede student dan met docent

Wat ik nu ga schrijven zullen veel docenten het niet mee eens zijn, maar naar ik denk, dat in veel docenten zit dat ze graag willen praten, graag hun kennis laten zien. En bij reflectie zit je daar niet op te wachten.

Moraal van mijn verhaal: kies zorgvuldig iemand waar je je veilig en in rust bij voelt. Vertel dat persoon ook aan het begin dat je geen advies verwacht, alleen gesprek.

Kritiek op de populariteit van Reflecteren.

Opmerkelijk is dat reflecteren niet voorkomt in de Dublin criteria. Die zijn samengesteld door veel deskundigen, waarom daar niet vermeld?

Wat las ik nog meer in een onderzoek:

Lerende hebben in groten getale een hekel aan reflectie (Meijers, 2008). Het lijkt aannemelijk dat de sterke, nog toenemende ontevredenheid van leerlingen en studenten over studieloopbaanbegeleiding (Luken, 2009) te maken heeft met de hekel aan reflectie. Volgens Kuijpers en Meijers (2009) is daar zelfs bewijs voor. Bron: drs. T. Luken (2015)

We kunnen reflecteren niet, omdat het ons niet geleerd is. (zie Mansvelder-Longayroux)

De uitkomsten gaan in dezelfde richting als die van Mansvelder-Longayroux. De top drie van ‘activiteiten’ (hier de denkhandelingen waaruit de reflectie bestaat) was (1) beschrijven, (2) evalueren en (3) motiveren in de zin van verklaren. Ruim een derde deel van alle uitingen is puur beschrijvend van aard. Analyseren kwam nauwelijks voor. Wat betreft de onderwerpen waar de gesprekken over gingen: slechts 16 procent ging over criteria, ontwikkeling en verwachtingen, de onderwerpen die volgens de auteurs als reflectief kunnen worden aangemerkt. De studenten spreken vooral over hun ervaringen, aanpakken en competenties. De conclusie is onontkoombaar, dat de meeste leerlingen en studenten een hekel hebben aan reflecteren. Zij reflecteren niet goed. Het lijkt erop dat do- centen het meestal niet veel beter doen. De meest waarschijnlijke oorzaak is, dat zij het gewoon niet kunnen. De volgende vraag is dan: in hoeverre is het te leren?

Bronnen

De kenniskring ‘Reflectie op het handelen’ is een groep van 10 docenten en medewerkers van de Universiteit van Amsterdam die samen met de lector Karim Benammar een dag per week onderzoek doet naar reflectie. Van deze kennis kring las ik verschillende stukken en ga anno lente 2021 zien of ze nog actief zijn en een mogelijk werkverband aangaan.